Khoa học đã và sẽ tiếp tục đóng vai trò vô cùng quan trọng cho sự phát triển của xã hội. Tuy nhiên khoa học truyền thống đang cho thấy một số vấn đề khó giải quyết. DeSci – Khoa học phi tập trung nhờ vào việc ứng dụng blockchain có thể trở thành một giải pháp đầy tiềm năng. Vậy DeSci là gì? Điều gì thúc đẩy sự xuất hiện của chúng?
DeSci là gì?
Trong hệ thống khoa học truyền thống, quyền lực tập trung khiến ngành thiếu minh bạch và khó tiếp cận dữ liệu. Blockchain, với tính minh bạch và phi tập trung, giúp khắc phục điều này, mở ra một kỷ nguyên khoa học công bằng và dễ tiếp cận qua việc lưu trữ dữ liệu nghiên cứu trên blockchain.
DeSci (Decentralized Science) sử dụng công nghệ blockchain để tạo ra hệ thống nghiên cứu khoa học minh bạch, hiệu quả và dễ tiếp cận, dựa trên 4 nguyên tắc cơ bản: khuyến khích, minh bạch, phân cấp và hợp tác.
Xu hướng DeSci nhận được sự ủng hộ từ các tên tuổi lớn như Changpeng Zhao (CZ) và Vitalik Buterin. CZ đã chia sẻ thông tin về việc đầu tư vào DeSci và tham gia cuộc họp kín do Labs tổ chức về lĩnh vực này.
Tại sao DeSci được phát triển?
Khoa học truyền thống gặp thách thức về tài trợ, thiếu hỗ trợ cho nhà khoa học trẻ và hạn chế quyền truy cập dữ liệu. Nhiều kiến thức khoa học được công bố dưới dạng trả phí hoặc lưu trữ trong cơ sở dữ liệu tư nhân, gây khó khăn trong việc tiếp cận và thiếu minh bạch.
Phong trào Khoa học Mở cải thiện khả năng truy cập dữ liệu, nhưng mô hình kinh doanh trả phí của các tạp chí, như Nature, lại tập trung quyền lực vào các nhà xuất bản. Công nghệ blockchain với tính bất biến, minh bạch và phi tập trung giúp giải quyết những vấn đề này, và DeSci trở thành giải pháp cho các hạn chế trong khoa học truyền thống.
Tính ứng dụng và tiềm năng của DeSci
Xuất bản ấn phẩm học thuật
Các ấn phẩm khoa học thường phải trả phí cao, dù được sản xuất bởi nhân sự tự do, và các giải pháp thay thế có thể gây rủi ro về chất lượng. DeSci cho phép xuất bản nghiên cứu khoa học cởi mở, miễn phí nhưng vẫn đảm bảo tính toàn vẹn.
ArXiv và SciHive là các nền tảng sử dụng blockchain để xác minh tính xác thực và giúp tăng khả năng tiếp cận kiến thức khoa học.
Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ
Trong khoa học truyền thống, quyền sở hữu trí tuệ thường thuộc về tổ chức tài trợ. DeSci giải quyết vấn đề này bằng blockchain và NFT, cho phép nhà khoa học token hóa sáng kiến, xác nhận quyền sở hữu và kiểm soát tài sản trí tuệ.
Điều này giúp ngăn chặn việc đánh cắp ý tưởng và tạo cơ hội giao dịch, cấp phép, hoặc kêu gọi đầu tư mà không mất quyền kiểm soát.
Lưu trữ, truy cập và kiến trúc dữ liệu
Mô hình Web3 và lưu trữ phân tán giúp dễ dàng truy cập dữ liệu khoa học, nhưng yêu cầu xác thực danh tính trong Web3. Danh tính phi tập trung và tính toán bảo mật đảm bảo kết quả nghiên cứu được kiểm soát và dữ liệu nhạy cảm an toàn.
Các giải pháp như IPFS, Arweave và Filecoin hỗ trợ khoa học mở. OpenWorm và Enigma là các nền tảng dùng blockchain để chia sẻ dữ liệu nghiên cứu và bảo mật thông tin, thúc đẩy hợp tác và nghiên cứu mà không vi phạm quyền riêng tư.
Minh bạch tài trợ và sử dụng vốn
DeSci giúp nhà khoa học và nhóm nghiên cứu dễ dàng đưa ý tưởng và tìm tài trợ từ cộng đồng mà không cần qua nhiều bước tìm kiếm nhà đầu tư. Hợp đồng thông minh tự động hóa và minh bạch hóa quy trình tài trợ, công khai hoạt động tài chính trên blockchain, giúp cộng đồng theo dõi và đảm bảo công bằng trong phân phối quyền lợi.
Hệ sinh thái DeSci
Hệ sinh thái DeSci gồm các nhóm dự án: Tài trợ (Funding) chiếm tỷ trọng lớn nhất, tiếp theo là Dữ liệu (Data), Nghiên cứu (Research) và Cơ sở hạ tầng & Dịch vụ (Infra & Services).
Các dự án DeSci tiêu biểu:
- OriginTrail (TRAC): Xác minh và theo dõi chuỗi cung ứng, nghệ thuật và bằng cấp.
- Hippocrat (HPO): Chia sẻ dữ liệu y tế an toàn, do bệnh nhân kiểm soát.
- Triall (TRL): Áp dụng blockchain trong thử nghiệm lâm sàng để tăng minh bạch.
- Galeon (GALEON): Cộng tác dữ liệu khoa học an toàn, bảo mật quyền riêng tư.
- ResearchCoin (RSC): Khuyến khích chia sẻ và đóng góp nghiên cứu khoa học qua token.
- VitaDAO (VITA): Tài trợ nghiên cứu về tuổi thọ qua tổ chức tự trị phi tập trung.
- Data Lake (DATA): Nền tảng an toàn cho dữ liệu y tế.
- ClinTex CTi (CTI): Cải thiện hiệu quả thử nghiệm lâm sàng bằng blockchain.
- RejuveAI (RJV): Tăng cường sức khỏe và tuổi thọ thông qua AI và dữ liệu sức khỏe.
Tổng kết
Công nghệ blockchain kết hợp với khoa học qua DeSci mở ra cơ hội mới cho cộng đồng khoa học, nhà nghiên cứu và công chúng, tạo ra một môi trường minh bạch, bảo mật và cởi mở.
DeSci giúp loại bỏ rào cản trong tài trợ, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và chia sẻ tri thức, thúc đẩy hợp tác và sáng tạo toàn cầu. Mặc dù đang phát triển nhưng DeSci hứa hẹn sẽ chuyển đổi mô hình nghiên cứu và chia sẻ kiến thức, mở ra một kỷ nguyên khoa học mới.
